เจาะลึกพัฒนาการล่าสุด East African Community (EAC) -

ความร่วมมือในกรอบ East Africa Community (EAC) มีรัฐสมาชิก 6 ประเทศ ได้แก่ เคนยา แทนซาเนีย ยูกันดา รวันดา บุรุนดี และเซาท์ซูดาน โดยเป็นกรอบที่มีประชากรรวมประมาณ 150 ล้านคน และมีมูลค่า GDP รวมประมาณ 146 พันล้านดอลลาร์สหรัฐในปี 2560 อัตราการขยายตัวด้าน GDP ของ EAC เพิ่มขึ้นร้อยละ 5.9 ซึ่งสูงกว่าทวีปแอฟริกาโดยรวม (อัตราร้อยละ 3.6) จึงถือได้ว่า EAC เป็นภูมิภาคที่มีศักยภาพสูงในด้านเศรษฐกิจของแอฟริกา [su_spacer size=”20″]

สำหรับความคืบหน้าในการรวมตัวของ EAC ตามสนธิสัญญาการจัดตั้ง EAC ได้กําหนดเสาหลักความร่วมมือไว้ 4 ด้าน ได้แก่ (1) Customs Union (2) Common Market (3) Monetary Union และ (4) Political Federation [su_spacer size=”20″]

Customs Union เป็นขั้นตอนแรกของการรวมตัวของ EAC มีผลตั้งแต่ปี 2548 โดยกําหนดให้รัฐสมาชิกจัดตั้งเขตการค้าเสรีระหว่างกัน และกําหนดอัตราภาษีนําเข้าของสินค้าจากนอกภูมิภาคร่วมกัน (common external tariff – CET) โดย EAC ได้จัดตั้งกลไกในการตรวจสอบ Non-Tariff Barrier (NTB) ร่วมกันด้วย [su_spacer size=”20″]
Common Market เป็นขั้นตอนที่ 2 ของการรวมตัวของ EAC มีผลใช้บังคับตั้งแต่ปี 2553 โดยรัฐสมาชิกตกลงที่จะให้เสรีภาพในการเคลื่อนย้ายสินค้า แรงงาน สินค้าทุน และบุคคล รวมทั้งมีสิทธิ์ในการตั้งถิ่นฐานและมีถิ่นพํานักในรัฐสมาชิกได้ โดย EAC มีแนวคิดเกี่ยวกับ EAC single visa แต่อาจจะต้องใช้เวลาพิจารณาอีกระยะหนึ่ง อนึ่ง ความท้าทายของการจัดตั้ง common market คือประเทศสมาชิกยังคงเลือกที่จะไม่ดําเนินการตาม Common Market Protocol ในหลายข้อ เพื่อคุ้มครองอุตสาหกรรมในประเทศ และปัจจุบันมีเพียงรวันดาที่ให้ประชากร EAC สามารถทํางานในรวันดาโดยไม่ต้องขอใบอนุญาตทํางาน [su_spacer size=”20″]
Monetary Union ซึ่งมีเป้าหมายใช้เงินสกุลเดียวกัน สำหรับพัฒนาการ EAC ในช่วงปี 2561 ถือว่ายังไม่มีความคืบหน้ามากนัก แม้ว่าเมื่อปี 2556 รัฐสมาชิกจะได้ลงนามพิธีสารเพื่อดําเนินการจัดตั้ง monetary union และเงินสกุลเดียวกันภายในปี 2567 แต่ยังจะต้องดําเนินกระบวนการต่าง ๆ เพื่อปรับระบบการชําระเงินและตลาดทุนให้เป็นหนึ่งเดียวกัน การพัฒนาศักยภาพของธนาคารกลางของแต่ละประเทศให้มีมาตรฐานในการติดต่อเชื่อมโยงกัน และการจัดตั้งสถาบันที่เกี่ยวข้อง เช่น East African Monetary and Statistics Institution เป็นต้น [su_spacer size=”20″]
Political Federation ซึ่งเป็นขั้นตอนสุดท้ายของการรวมตัวของ EAC และมีเป้าหมายให้ทุกรัฐสมาชิกอยู่ภายใต้รัฐบาลเดียวกัน ก็ยังไม่มีความคืบหน้าเช่นกัน และมีแนวคิดที่จะปรับเปลี่ยนเป็น Political Confederation โดยยังคงให้แต่ละรัฐมีอํานาจอธิปไตยของตน แต่รวมกันทางการเมืองแบบหลวม ๆ [su_spacer size=”20″]

สำหรับความท้าทายในความร่วมมือของ EAC มีทั้งหมด 5 ประการ [su_spacer size=”20″]

การขาดเจตจํานงทางการเมืองในการรวมตัว และขาดความไว้วางใจระหว่างผู้นําประเทศสมาชิก แม้ว่าผู้นําทุกประเทศสมาชิกจะตระหนักถึงความสําคัญในหลักการ แต่ก็ยังไม่พร้อมที่จะให้ประเด็นการรวมตัวในภูมิภาคกระทบต่อการเมืองภายในประเทศ อาทิ ในช่วงหลัง ๆ แทนซาเนียมีนโยบาย protectionism และค่อนข้างมีแนวโน้ม isolationist มากขึ้น ซึ่งอาจจะกระทบความก้าวหน้าของการรวมตัว เนื่องจากแทนซาเนียเป็นประเทศใหญ่ รวมทั้งเป็นที่ตั้งของสำนักเลขาธิการ EAC ด้วย [su_spacer size=”20″]
ภูมิหลังที่เป็นปัญหาความขัดแย้งทวิภาคีระหว่างประเทศสมาชิก เช่น ปัญหาการค้าชายแดนเคนยา-แทนซาเนีย และปัญหาความขัดแย้งระหว่างบุรุนดีกับรวันดา และประธานาธิบดีบุรุนดีกับประธานาธิบดียูกันดา ส่งผลกระทบต่อบรรยากาศความร่วมมือโดยรวม และเป็นปัจจัยฉุดรั้งการรวมตัวของ EAC โดยการประชุมระดับผู้นําสมัยสามัญครั้งที่ 20 ต้องเลื่อน 2 ครั้ง โดยเดิมจะจัด ในวันที่ 30 พ.ย. 2561 แต่ไม่สามารถจัดการประชุมได้เพราะประธานาธิบดีบุรุนดีไม่เข้าร่วมการประชุมกระทันหัน ทําให้ไม่ครบองค์ประชุม และประธานาธิบดียูกันดาในฐานะประธาน EAC ได้เสนอให้เลื่อนเป็นวันที่ 27 ธ.ค. 2561 แต่ก็ไม่สามารถจัดได้อีกเช่นกัน การไม่เข้าร่วมของบุรุนดีเป็นส่วนหนึ่งของการแสดงท่าทีประท้วง (boycott) EAC ที่ไม่สามารถแก้ปัญหาที่บุรุนดีต้องการได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งปัญหาการปะทะบริเวณชายแดนระหว่างบุรุนดีกับรวันดาซึ่งทําให้มีพลเรือนเสียชีวิต และประธานาธิบดีบุรุนดีเสนอให้ EAC จัดประชุมระดับผู้นําสมัยพิเศษเพื่อพิจารณาเรื่องนี้เป็นการเฉพาะ แต่รวันดาไม่เห็นด้วย [su_spacer size=”20″]
ระดับการพัฒนาที่แตกต่างกันระหว่างประเทศสมาชิก ทําให้บางประเทศที่มีขนาดและระดับการเติบโตทางเศรษฐกิจที่ด้อยกว่า เช่น บุรุนดี จะมีความระมัดระวังตัวสูงเพื่อไม่ให้การรวมตัวส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจภายในประเทศ ขณะที่เซาท์ซูดานยังประสบปัญหาเสถียรภาพทางการเมือง ความมั่นคง และเศรษฐกิจภายในประเทศอยู่เช่นกัน [su_spacer size=”20″]
ความพร้อมและศักยภาพของประเทศสมาชิกที่จะ implement มาตรการต่าง ๆ จํานวนมากที่ตกลงกัน ซึ่งบางประเด็น เช่น ประเด็น Non-Tariff Barrier มีความอ่อนไหวและเป็นเรื่องสําคัญที่ยังไม่สามารถตกลงกันได้ [su_spacer size=”20″]
การขาดเงินทุนสําหรับการบริหารงานของสำนักงานเลขาธิการ EAC ยังต้องพึ่งพาความช่วยเหลือจากประเทศผู้บริจาค (เช่น สหภาพยุโรป เยอรมนี ฟินแลนด์) ทั้งนี้ ในแต่ละปีรัฐสมาชิกจะต้องบริจาคเงินในราว 10-12 ล้านดอลลาร์สหรัฐ แต่ในปีงบประมาณ 2562 งบประมาณของ EAC ลดลงอยู่ที่ 99.7 ล้านดอลลาร์สหรัฐ เนื่องจากบุรุนดีและเซาท์ซูดานไม่สามารถบริจาคเงินสนับสนุนได้ และบุรุนดีเคยแสดงความไม่พอใจที่ประเทศของตนซึ่งมีขนาดเล็กต้องบริจาคในสัดส่วนที่เท่ากับประเทศขนาดใหญ่ งบประมาณของ EAC จึงมีจํากัดเพื่อการดําเนินงานของสำนักงานเลขาธิการเลขาธิการเท่านั้น ไม่เพียงพอสําหรับการดําเนินโครงการพัฒนาในภูมิภาค [su_spacer size=”20″]

ส่วนโอกาสสําหรับไทย EAC นั้นถือเป็นการรวมตัวในภูมิภาคแอฟริกาที่ก้าวหน้ากว่ากรอบอื่น ๆ ในภูมิภาค และมีแนวโน้มว่าการรวมตัวจะพัฒนาก้าวหน้าขึ้นเป็นลําดับ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการปรับปรุงโครงสร้างพื้นฐานด้านโลจิสติกส์ระหว่างกันเพื่อประโยชน์ด้านการค้าการลงทุน และการอํานวยความสะดวกด้านการผ่านแดนระหว่างกัน ซึ่งหมายถึงการเป็นลู่ทางการลงทุนของภาคเอกชนไทยที่สำคัญ จากการเป็นช่องทางเพื่อการเข้าถึงตลาดขนาดใหญ่ที่มีจํานวนประชากรรวมกว่า 150 ล้านคน [su_spacer size=”20″]

อย่างไรก็ตาม EAC ได้กําหนดอัตราภาษีจากประเทศนอกภูมิภาคในระดับเดียวกัน ซึ่งค่อนข้างสูง ในขณะที่สินค้าที่มี countries of origin ใน EAC จะมีอัตราที่ต่ำกว่า ดังนั้น หากภาคเอกชนไทยเข้ามาลงทุนทําการผลิตในประเทศสมาชิก EAC ก็จะสามารถส่งออกไปขายในประเทศอื่น ๆ ของ EAC โดยสามารถแข่งขันด้านราคาได้ดีกว่าสินค้าประเภทเดียวกันที่นําเข้าจากประเทศนอกภูมิภาค [su_spacer size=”20″]

นอกจากนี้ ทางการเคนยายังได้มีการกล่าวถึงสถานะปัจจุบันว่า EAC ยังคงเป็นเสาหลักของนโยบายต่างประเทศในระดับภูมิภาค และที่ผ่านมาเคนยามีบทบาทอย่างแข็งขันในการส่งเสริมความร่วมมือในกรอบดังกล่าว โดยจัดตั้งกระทรวง EAC เพื่อทําหน้าที่ดูและและติดต่อประสานงานกิจการด้าน EAC เป็นการเฉพาะ ทั้งนี้ ในปี 2562 ประเด็นที่น่าจะเป็นเรื่องหลักของการหารือกันในกรอบ EAC คือเรื่องการแก้ไขปัญหา Non-Tariff Barrier ระหว่างประเทศสมาชิก [su_spacer size=”20″]

ในปัจจุบัน โซมาเลียและเอธิโอเปียแสดงความสนใจที่จะสมัครเป็นสมาชิก ซึ่งหากโซมาเลียและเอธิโอเปียเข้าร่วมจะทําให้เป็นตลาดที่ใหญ่ขึ้น โดยมีประชากรเพิ่มขึ้นเป็นจํานวนประมาณ 265 ล้านคน อย่างไรก็ดี กระบวนการพิจารณารับสมาชิกใหม่ยังคงไม่มีความชัดเจนและขึ้นอยู่กับการตัดสินใจของผู้นําเป็นสําคัญ เช่น กรณีการรับเซาท์ซูดานเข้าเป็นสมาชิกใหม่ล่าสุดทั้งที่ยังมีปัญหาความขัดแย้งทางการเมืองภายในปัจจุบัน แต่เรื่องการสนับสนุนเซาท์ซูดานยังเป็นวาระสําคัญที่ประเทศสมาชิกยังหารือกันเพื่อช่วยให้การเข้าเป็นสมาชิกใหม่ของ EAC มีความราบรื่น [su_spacer size=”20″]

อุปสรรคสําคัญที่สุดของการรวมตัวในกรอบ EAC เป็นประเด็นเจตจํานงทางการเมือง เนื่องจากรัฐสมาชิก EAC หลาย ประเทศยังไม่มีเสถียรภาพทางการเมืองเท่าที่ควร นอกจากนี้ หลายประเทศเริ่มประสบปัญหาอันเป็นผลมาจากภาวะวิกฤติหนี้สาธารณะภายในประเทศ ซึ่งอาจจะทําให้ทุกประเทศให้ความสําคัญกับประเด็นการเมืองและเศรษฐกิจภายในก่อนที่จะเน้นการสร้างความเข้มแข็งของกรอบ EAC ได้ [su_spacer size=”20″]

สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงไนโรบี