เทรนด์ตลาดพลาสติกชีวภาพ และโอกาสผู้ประกอบการไทยในตลาด EU -

ในช่วงที่ผ่านมา กระแสขยะพลาสติกปนเปื้อนในทะเล กลายเป็นประเด็นที่ทั่วโลกให้ความสนใจเป็นอย่างมาก ซึ่งหลายประเทศได้พยายามแก้ไขปัญหาขยะพลาสติกอย่างต่อเนื่อง เช่นเดียวกับ EU ที่ให้ความสําคัญกับการแก้ไขปัญหาขยะพลาสติกเป็นอันดับต้น โดยมุ่งเน้นการลดปริมาณขยะและส่งเสริมการพัฒนา/ใช้วัสดุทางเลือกอย่าง “พลาสติกชีวภาพ” ที่กําลังจะกลายเป็นเทรนด์ใหม่ของโลกต่อไป พลาสติกชีวภาพจึงเป็นนวัตกรรมจากวัตถุดิบธรรมชาติที่ทั่วโลกต่างให้ความสนใจเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะใน EU ที่เร่งออกมาตรการส่งเสริมทั้งการใช้ การผลิต และการวิจัยนวัตกรรมใหม่ ๆ เพื่อตอบโจทย์กระแสการ อนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และยกระดับศักยภาพของอุตสาหกรรมในประเทศสมาชิกให้สามารถแข่งขันได้ในตลาดโลก [su_spacer size=”20″]

พลาสติกชีวภาพ (Bioplastics) คืออะไร[su_spacer size=”20″]

พลาสติกชีวภาพ (Bioplastics) คือ พลาสติกที่ผลิตขึ้นจากวัตถุดิบธรรมชาติ โดยส่วนใหญ่สามารถผลิตได้จากวัตถุดิบทางการเกษตร เช่น มันสําปะหลัง ข้าวโพด และอ้อย เป็นต้น พลาสติกชีวภาพนั้น สามารถแบ่งให้ออกเป็น 2 ประเภท คือ 1) ประเภทสลายตัวได้ทางชีวภาพ (compostable) คือ พลาสติกที่ผลิตมาจากวัตถุดิบจากพืชหรือปิโตรเคมีบางประเภท เช่น PLA, PBS, PHA และแป้ง (starch blend) ซึ่งมีคุณสมบัติสามารถย่อยสลายได้เองตามธรรมชาติ และ 2) ประเภทสลายตัวไม่ได้ทางชีวภาพ (non-compostable) คือ พลาสติกที่ผลิตจากวัตถุดิบจากพืช แต่มีคุณสมบัติเหมือนกับพลาสติกธรรมดาทั่วไป (conventional plastics) ที่ไม่สามารถย่อยสลายได้เองตามธรรมชาติ เช่น Bio-PP และ Bio-PE เป็นต้น [su_spacer size=”20″]

อย่างไรก็ดี EU ไม่ได้มีข้อกําหนดชัดเจนว่าผลิตภัณฑ์พลาสติกที่จําหน่ายใน EU จะต้องเป็นพลาสติกชีวภาพเท่านั้น แต่มองว่าพลาสติกชีวภาพเป็นหนึ่งในทางเลือกที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เพราะสามารถช่วยแก้ไขปัญหาขยะพลาสติกปนเปื้อนในสิ่งแวดล้อม โดย EU รายงานว่า ปัญหาขยะพลาสติกในทะเลที่มีปริมาณมากถึง 13 ล้านตันต่อปี หรือประมาณ 4% ของปริมาณพลาสติกทั้งหมดที่มีการผลิต ซึ่งส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสุขอนามัยเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งปัญหาเศษพลาสติกที่แตกตัวเป็นชิ้นเล็ก ๆ หรือ “ไมโครพลาสติก” ซึ่งสุดท้ายปนเปื้อนในสัตว์น้ำที่เราบริโภค แต่ด้วยปัจจัยแวดล้อมต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นกฎระเบียบภายใน EU เอง และค่านิยมของผู้บริโภคใน EU ที่เน้นบริโภคสินค้าที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ผ่านการรณรงค์ผ่านสื่อต่าง ๆ ทําให้ปัจจุบันพลาสติกชีวภาพเป็นทางเลือกอันดับต้นในตลาด EU เลยทีเดียว [su_spacer size=”20″]

พลาสติกชีวภาพ “ที่ย่อยสลายได้” เทรนด์ตลาดพลาสติกใน EU และโอกาสของไทย[su_spacer size=”20″]

ยุทธศาสตร์พลาสติก (Plastic Strategy) ของ EU เน้นชัดเจนว่า พลาสติกชีวภาพที่ EU ต้องการส่งเสริม จะต้องมีคุณสมบัติที่สามารถสลายตัวได้ทางชีวภาพ (compostable) หรือแตกสลายทางชีวภาพได้ (biodegradable) หรือผลิตจากของเสียต่าง ๆ เช่น ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ หรือก๊าซมีเทน เพื่อป้องกัน ไม่ให้เกิดปัญหาการปนเปื้อนของขยะพลาสติกในสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะปัญหาไมโครพลาสติก ที่ EU ให้ ความสําคัญเป็นอย่างมาก [su_spacer size=”20″]

ปัจจุบัน พลาสติกชีวภาพมักใช้สําหรับการผลิตบรรจุภัณฑ์เป็นหลัก โดยเฉพาะบรรจุภัณฑ์พลาสติกชนิดอ่อนตัว (Flexible Packaging) ที่คิดเป็น 44% ของพลาสติกชีวภาพทั้งหมด โดยเฉพาะในสินค้าออร์แกนิค หรือสินค้าแบบพรีเมียมประเภทอื่น ๆ ที่มักเลือกใช้วัตถุดิบจากธรรมชาติเป็นกลยุทธ์ทางการตลาด [su_spacer size=”20″]

นาย Bednarz จากบริษัท Biotrem ซึ่งเป็นผู้ผลิตสินค้าประเภทภาชนะบนโต๊ะอาหารจากรำข้าวสาลี (wheat bran) อัดแน่น และช้อน-ส้อมจากพลาสติกชีวภาพ (PLA ผสมกับรำข้าวสาลี) มองว่าการที่ EU ยกเลิก/จำกัด ปริมาณการใช้พลาสติกประเภทใช้ครั้งเดียว (single-use plastics) เป็นโอกาสที่สําคัญของผู้ประกอบการพลาสติกชีวภาพ โดยมีความเป็นไปได้ว่า EU จะ “ปิดประตู” สําหรับพลาสติกประเภทใช้ครั้งเดียวที่ไม่สามารถย่อยสลายได้ในอนาคต ทั้งนี้ บริษัทฯ คาดว่า พลาสติกชีวภาพจะเข้ามาแทนที่สินค้าที่ EU มีมาตรการยกเลิกการใช้เพิ่มมากยิ่งขึ้น เริ่มตั้งแต่ถุงพลาสติก ที่ EU บังคับให้ประเทศสมาชิกต้องจํากัดปริมาณการใช้ไม่เกิน 90 ใบต่อคนต่อปีภายในปี 2562 และ 40 ใบต่อคนต่อปี ภายในปี 2568 โดยปัจจุบันบางประเทศอย่างฝรั่งเศสและอิตาลีได้ยกเลิกการใช้ถุงพลาสติกแล้ว และส่งเสริมการใช้ถุงพลาสติกชีวภาพที่ย่อยสลายได้แทน นอกจากนี้ ยังมี ก้านพันสําลี ช้อนและส้อมพลาสติก หลอดและที่คนกาแฟ และก้านบอลลูนพลาสติก ที่ล่าสุด EU ได้ออกข้อเสนอมาตรการให้ยกเลิกการใช้ แต่ปัจจุบันยังอยู่ในกระบวนการพิจารณาทางกฎหมายอยู่[su_spacer size=”20″]

นอกจากนี้ วัตถุดิบจากธรรมชาติที่จะกลายเป็นเทรนด์ต่อไป คือ วัตถุดิบประเภทที่ปลอดกลูเตน (Gluten-free) เช่น มันสําปะหลังและสาหร่าย สําหรับผู้บริโภคที่แพ้โปรตีนในวัตถุดิบจากข้าวสาลี ซึ่งไทยเองเป็นแหล่งวัตถุดิบธรรมชาติอย่างมันสําปะหลังอยู่แล้ว โดยในช่วงฤดูการผลิตปี 2560/61 ไทยมีปริมาณการผลิตมันสําปะหลังมากถึง 28 ล้านตัน และเป็นประเทศที่ส่งออกมันสําปะหลังมากที่สุดในโลกด้วย ดังนั้น พลาสติกชีวภาพจากวัตถุดิบทางการเกษตร จึงเป็นอีกหนึ่งทางเลือกสําหรับผู้ประกอบการไทยในการเพิ่มมูลค่าสินค้า นอกเหนือจากการผลิตเอทานอลและเชื้อเพลิงชีวภาพอื่น ๆ[su_spacer size=”20″]

ทั้งนี้ ถึงแม้ว่า สินค้าจากพลาสติกชีวภาพจะยังมีราคาสูงกว่าพลาสติกทั่วไป ยกตัวอย่าง ราคาจานหนึ่งใน พลาสติกทั่วไปมีราคาประมาณใบละ 0.06 ยูโร ขณะที่พลาสติกชีวภาพมีราคาประมาณ 0.12 ยูโร [su_spacer size=”20″]

แต่จากผลสํารวจ Eurobarometer ในปี 2560 พบว่า ประชาชนใน EU จํานวนถึง 75% ยอมจ่ายเงินเพิ่มมากขึ้น เพื่อซื้อสินค้าที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสวีเดนและมอลตา ที่มีผู้เห็นด้วยกับการใช้สินค้าที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมมากกว่า 90% จึงไม่น่าแปลกใจว่าสวีเดนเป็นหนึ่งในตลาดสําคัญสําหรับสินค้าพลาสติกชีวภาพ ซึ่งนาย Bednarz กล่าวว่า นอกจากสวีเดน ยังมีประเทศในยุโรปอื่น ๆ ที่เป็นตลาดสําคัญสําหรับสินค้าพลาสติกชีวภาพ ได้แก่ ฝรั่งเศส สหราชอาณาจักร แอรมนี้ นอร์เวย์ และอิตาลี[su_spacer size=”20″]

รุกตลาดยุโรป ต้องได้มาตรฐาน และรักษ์สิ่งแวดล้อม [su_spacer size=”20″]

อย่างที่ทราบกันดีคือ คนยุโรปให้ความสําคัญกับมาตรฐานสินค้าเป็นอย่างมาก ซึ่งเป็นสินค้าโฆษณาว่า “เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม” ด้วยแล้ว ต้องให้ความใส่ใจเรื่องมาตรฐานเป็นพิเศษ เพื่อสร้างความมั่นใจให้กับ ผู้บริโภคในยุโรปที่มักพิจารณาปัจจัยเรื่องสิ่งแวดล้อมประกอบการตัดสินใจซื้อสินค้า ปัจจุบัน EU มีมาตรฐานสําหรับสินค้าเพลาสติกชีวภาพ 2 ประเภท คือ 1) มาตรฐาน CEN/TS 16137 ที่ระบุ ปริมาณคาร์บอน (carbon content) และปริมาณวัตถุดิบชีวมวล (biobased mass content) สําหรับ พลาสติกชีวภาพที่ผมิตจากวัตถุดิบจากธรรมชาติ (Biobased) และ 2) มาตรฐาน EN 13432 (เฉพาะบรรจุภัณฑ์) และ EN 14995 (สินค้าอื่น ๆ นอกเหนือจากบรรจุภัณฑ์) ที่รับรองคุณสมบัติการสลายตัวทางชีวภาพ (compostable) และแตกสลายทางชีวภาพ (biodegradable) นอกจากนี้ ยังมีมาตรฐานอื่น ๆ ที่รับรองโดย องค์กร ISO และหน่วยงาน ASTM ของสหรัฐฯ เป็นต้น [su_spacer size=”20″]

อย่างไรก็ดี มาตรฐานเหล่านี้ ไม่ใช่มาตรฐานบังคับ หมายความว่า ผู้ผลิตสามารถเลือกที่จะปฏิบัติตามหรือไม่ก็ได้ (voluntary) แต่การเลือกไม่ปฏิบัติ จะส่งผลให้ไม่สามารถขอติดโลโก้ Seeding หรือโลโก้ OK Compost จากสมาคม European Bioplastics ได้ เนื่องจากสินค้าจะต้องผ่านเกณฑ์มาตรฐานสากลก่อน ซึ่งอาจส่งผลให้ผู้บริโภคขาดความมั่นใจในคุณภาพของสินค้า เพราะทั้งโลโก้ seeding หรือโลโก้ OK Compost เป็นที่รู้จักกันดีในตลาด EU โดยเฉพาะในกลุ่มผู้บริโภคที่เน้นความเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม [su_spacer size=”20″]

ประเด็นสําคัญด้านมาตรฐาน 2 ประการที่ต้องจับตามองต่อไป ประการแรก คณะกรรมการยุโรปด้านมาตรฐาน (European Committee for Standardization – CEN) กำลังพิจารณาเกณฑ์ด้านความยั่งยืน (Sustainability Criteria) สําหรับพลาสติกชีวภาพเพิ่มเติมนอกเหนือจากการระบุปริมาณคาร์บอนและปริมาณวัตถุดิบชีวมวล ประการที่สอง EU กําลังเตรียมพิจารณาการติดฉลากสําหรับพลาสติกชีวภาพที่สลายตัวทางชีวภาพ (compostable) แยกออกจากพลาสติกชีวภาพที่แตกสลายทางชีวภาพ (biodegradable) เพื่อประโยชน์ในการคัดแยกและบำบัดขยะพลาสติกชีวภาพแต่ละประเภทที่มีกระบวนการย่อยสลายทางชีวภาพต่างกัน เพราะ EU มองว่า หากกําจัดขยะไม่ถูกวิธีที่จะสร้างปัญหาสิ่งแวดล้อมได้เหมือนกัน แม้ว่าขยะเหล่านั้นจะผลิตมาจากวัตถุดิบจากธรรมชาติก็ตาม[su_spacer size=”20″]

อุปสรรคของผู้ประกอบการไทย และบทเรียนจาก Startup ในยุโรป[su_spacer size=”20″]

อุปสรรคสําคัญสําหรับผู้ประกอบการไทย คือ ราคาต้นทุนของเม็ดพลาสติกชีวภาพนำเข้ามีราคาสูงกว่าเม็ดพลาสติกทั่วไปประมาณ 3-5 เท่า ซึ่งส่งผลให้สินค้าจากพลาสติกชีวภาพมีราคาสูงตามไปด้วย จึงเป็นสาเหตุให้ผู้ประกอบการที่ส่งออก ยังไม่สามารถแข่งขันด้านราคาได้ เมื่อเทียบกับจีนและตุรกีซึ่งมีการผลิตเม็ดพลาสติกชีวภาพในประเทศนอกเหนือจากการนําเข้าเพียงอย่างเดียว และด้วยราคาที่สูง ผู้บริโภคในไทยเองก็ยังไม่นิยมมากเท่าไหร่นัก ทําให้ตลาดภายในประเทศมีขนาดเล็ก ไม่สามารถรองรับปริมาณการผลิตจํานวนมากได้ ซึ่งส่งผลต่อต้นทุนการผลิตต่อหน่วยตามหลัก economy of scale

ปัจจุบัน ประเทศไทยสามารถผลิตเม็ดพลาสติกชีวภาพชนิด PBS ได้แล้ว แต่ยังต้องนําเข้าเม็ดพลาสติกชีวภาพชนิด PLA อยู่ ซึ่งถึงแม้ว่า จะมีบริษัทต่างชาติอย่าง Total Corbion ที่กําลังจะเริ่มการผลิตพลาสติกชีวภาพชนิด PLA ในประเทศไทยในช่วงปลายปี 2561 แต่การผลิตส่วนใหญ่เน้นการผลิตเพื่อส่งออกมากกว่าขายในประเทศ เพราะตลาดในประเทศไทยยังมีขนาดเล็กอยู่ ต้องยอมรับว่า อุปสรรคด้านราคา เป็นปัญหาอันดับต้น ๆ ของผู้ประกอบการ [su_spacer size=”20″]

บทสรุป[su_spacer size=”20″]

อย่างที่ทราบกันดีว่า ประเทศไทยให้มีศักยภาพในการเป็นศูนย์กลางการผลิตพลาสติกชีวภาพ เพราะเป็นแหล่งวัตถุดิบที่สําคัญในการผลิต เช่น มันสําปะหลัง อ้อย และข้าวโพด เป็นต้น ซึ่งสอดคล้องกับนโยบายไทยแลนด์ 4.0 ที่เน้นการสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับสินค้าและบริการ แทนการพึ่งพาการส่งออกวัตถุดิบเป็นสําคัญ โดยปัจจุบัน ในประเทศไทยเองเริ่มมีกระแสอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมเพิ่มมากขึ้น หน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องและผู้ประกอบการไทยจึงอาจใช้โอกาสนี้ในการส่งเสริมอุตสาหกรรมพลาสติกชีวภาพ โดยถอดบทเรียนของ EU ที่มีการออกมาตรการต่าง ๆ เพื่อสนับสนุนการใช้ ควบคู่ไปกับการส่งเสริมการวิจัยและพัฒนา เพื่อยกระดับศักยภาพการผลิตและความสามารถในการแข่งขันของผู้ประกอบการไทยในตลาดโลก[su_spacer size=”20″]

สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงบรัสเซลส์/คณะผู้แทนไทยประจำสหภาพยุโรป